Даўно хацеў пракаментаваць гэтае выказванне Святланы Алексіевіч, ды толькі зараз дайшлі рукі.

(пра Алеся Адамовіча) “Мальчиком ушел воевать с фашизмом, всю жизнь воевал и умер (погиб!) на этой же баррикаде. И это вся жизнь?» И у меня возник протест: «Не хочу больше на баррикаду. Это моя единственная жизнь».” – сказала спадарыня Святлана ў адным з інтэрвью. Фразу вынеслі ў загаловак, відаць, яна і рэдактару спадабалася. Я б можа і не звярнуў на гэта ўвагу, калі б не гучалі так часта галасы аб тым што Алексіевіч – маральны аўтарытэт для беларусаў,і уплывовая асоба, ледзь не нацыянальная лідарка .

Што не так?

1. Мы, беларусы, 25 год жывем у аўтарытарнай краіне. Для цэлага пакалення, соцень тысяч людзей, культурнай нормай, а тое і сэнсам жыцця стала змаганне за перамены. Сярод адукаванай і грамадска актыўнай праслойкі беларусаў быць прыхільнікам улады – маветон. Заўважу што і сама Алексіевіч у многім сама стала папулярнай у Беларусі дзякуючы таму што не баялася крытычна выказвацца наконт улады і яе асобных прадстаўнікоў – за гэта яна атрымала любоў незалежных СМІ, частую цытаванасць і папулярнасць сярод людзей з актыўнай грамадскай пазіцыяй.
За час дыктатуры дзясяткі тысяч людзей прайшлі праз затрыманні, арышты, вобшукі, штрафы, здавальненні з працы, выгнанні з універсітэтаў і турэмныя тэрміны. За тое што пайшлі на гэтыя самыя “барыкады”. Такімі словамі абясцэніваюцца гэтыя ахвяры, і сама ідэя самаахвяравання дзеля вышэйшых ідэалаў.

2. На індывідуальным узроўні кожны, вядома, мае права думаць так як хоча. Аднак трэба памятаць, што калі ты лідар меркаванняў – ты задаеш культурную норму. У тым ліку, для актыўнай (умоўна апазіцыйнай) частцы грамадства. І зараз, калі гэтае грамадства і так запужанае, затюканнае, баіцца выйсці на вуліцу, нават прытым што “усе ўсё разумеюць”, Алексіевіч яшчэ больш падпітала ягоны страх уласным прыкладам, аповедам аб тым як кепска на тых “барыкадах”?

Дадам да таго ж што “барыкады” тут умоўныя – яны не маюць на ўвазе фізічнага ўзброеннага супрацьстаяння з уладай (дзе сапраўды можна было б пакінуць жыццё). З кантэксту фразы гаворка ідзе ўсяго толькі пра заняцце актыўнай і рызыкоўнай грамадскай пазіцыі.

Я не маю маральнага права асудзіць кагось за тое што ён\яна паставілі свой асабісты дабрабыт і бяспеку вышэй за асабістую годнасць і лёс свайго народу. Гэта асабісты выбар кожнага, які кожны робіць сыходзячы з наяўнасці ў сябе ўнутраных рэсурсаў і ўласнай маральнай парадыгмы. Аднак трансляцыя такіх каштоўнасцяў у эфір – адназначная шкода для грамадства, асабліва ў аўтарытарнай краіне. Гэта прывіццё і без таго запужаным людзям інстынкту “маленькага чалавека”, гэта ліццё вады на млын ўлады, якая сама нам увесь час нагадвае сваім дубінкамі, турмамі і рэпрэсіямі: “вы ўпэўненыя, што хочаце на барыкады? Не забывайцеся – гэта вашае адзіне жыццё!”

3. Усе тыя матэрыяльныя і палітычныя даброты, якімі карыстаюцца жыхары большай часткі свету, у тым ліку Беларусі: 8-гадзінны працоўны дзень, фармальныя, кепскія але якія-ніякія выбары, адносная свабода слова, наяўнасць увогуле такой канцэпцыі як правы чалавека, абмежаванне правоў элітаў, былі дасягнутыя праз кроў і змаганне, у тым ліку на барыкадах.

Дзякуючы феміністкам, якія хадзілі на барыкады, Святлана Алексіевіч можа выказвацца ў СМІ і хадзіць не ў спадніцы да пят, а ў бруках, Алексіевіч часта піша пра час на зломе эпохаў, пераход ад СССР да капіталізму. Дык вось хочацца запытаць: што было б, калі б жыхары Румыніі, Польшчы, Чэхаславакіі, Усходняй Германіі разважалі б гэтаксама: “не хочам на барыкады, гэта нашае адзінае жыццё”? Баюся, нічога добрага.

Маральны аўтарытэт – калі мы, канешне, сыходзім з таго, што ён мусіць весці нас наперад, да прагрэсу і свабоды, – не можа вучыць сваіх суграмадзян пакоры, паслухмянству і канфармізму.

Логіку такога выказвання можна лёгка працягнуць далей: навошта двогулестанавіцца на абарону слабага, калі табе за гэта можа “прыляцець”? Калі ўсе вакол кажуць хлусню, навошта “лезці на барыкаду” і пачаць казаць праўду? Навошта «качаць правы» там дзе можна прамаўчаць? Што ты з гэтага паймееш акрамя праблем? Гэта ж тваё адзінае жыццё.

Не хацелася б каб нехта падумаў што я вырашыў “наехаць” на нашую Нобелеўскую лаўрэятку ці абясцэніць ейную асобу з-за аднаго гэтага выказвання. Не. Я думаю, Алексіевіч цалкам сабе добрая пісьменніца і хутчэй за ўсё някепскі чалавек з добрым сэрцам. Аднак калі нацыянальныя лідары і маральныя аўтарытэты будуць прыпаднасіць нам такія правілы жыцця, мы ніколі не пазбавімся ад няволі.

Бабуля пасадзіла свайго ўнука на 9 гадоў. Проста прыйшла ў міліцыю і папрасіла “прыглядзецца да ягоных паводзінаў”. Мы, актывісты, звычайна кпім і пасмейваемся над верай людзей у “добрую міліцыю”. Але як апынулася, гэта не так уж смешна. Такая вера можа каштаваць паламанага жыцця.

Хаця асабіста мне, пры ўсім спачуванні, цяжка прадставіць, як можна дадумацца пайсці ў міліцыю з даносам і разлічваць што там да тваёй справы паставяцца гуманна. Гэта да якой ступені мусіць дайсці атамізацыя і адасабленне ад сацыяльных сувязяў, каб прасіць дзяржаўны карны ворган выхаваць твайго ўнука. Тут не бязглуздая верая ў справядлівую дзяржаву, тут нешта большае.

Колькі яшчэ людзей мусяць пацярпець, каб людзі зразумелі: міліцыя для таго каб караць, а не “разбірацца”. Хіба нехта чакае, што авіябомба, сутыкнуўшыся з зямлёй, заб’е толькі злых людзей, а добрых пакіне ў жывых? Гэтак і з дзяржавай: гэта бяздушная машына а не гуманны рэгулятар! І ёй без розніцы, каго размалываць у шчэпкі: добрага ці злога, вінаватага ці нявіннага.

Учора вярнуўся з Гомелю. Не змог не наведаць свой стары двор па вул. Інтэрнацыянальнай. У гэтым доме я пражыў 8 год свайго жыцця, пераўтварыўся з дзіцёнка ў падлетка. У гэты перыяд спазнаў сяброўства і здраду, упершыню закахаўся, упершыню ўвайшоў у інтэрнэт 🙂 асэнсаваў сябе як незалежнага індывідуума і супрацьпаставіў навакольнаму свету.

Зараз у гэтым доме амаль усё як было раней. Здаравенныя калдобіны ў асфальце, абшарпаны пад’езд, паўзгніўшая бяседка, каты пасвяцца пад вокнамі, і ўсё шчыльна зарасло зеленню. Наступны раз прыеду – ізноў туды прыду

Якія ўсё ж шаблонна-думаючыя калхазаны працуюць у ахове метро. Стэрэятыпы з расійскіх серыялаў замест мозга. Колькі раз ужо заўважаў: іду ў цывільнай вопратцы (кашуля-брукі, ці кажуальная вопратка светлых колераў) – хоць сумка, хоць заплечнік здаровы, амаль ніколі не спыняюць. Аднак ледзь толькі апранеш чорную байку і чорныя скам-штаны: “НАВЕРНА ЦІРАРІСТ…” ІНСПЕКТАР ЖОПАДРЫШЧАНКА! МАЛАДОЙ ЧІЛАВЕК БУДЗЦЕ ДАБРЫ СУМАЧКУ К ДАСМОТРУ!

До чего же интересная штука дискурсивная власть. Раз за разом открываешь для себя жемчужины, которые из-за замыленности взгляда обычно никогда не видны. И хотя я не поддерживаю тотальный постструктурализм в социологии\политологии, который утверждают, что слова и их значения рулят едва ли не всем в нашей жизни, значимость у них есть, и она велика.

Взять, например, слово “правоохранители”, которым повсеместно в СМИ называют ментов. Правоохранители это кто? Те, кто “охраняет права”. Но ведь они занимаются обратным! Их функция заключается как раз в в нарушении наших прав! В первую очередь прав на личное пространство, на безопасность, на свободу.

Каратели, принудители, правонарушители – вот их правильные названия. Но все (и в первую очередь они сами) продолжают упорно говорить “право-охранителями”. Ну ни обман ли?

Еще интересно: слово “работодатель”. Под ним понимают нанимателя. Но слово звучит так, как будто этот человек даёт работу. Работо-датель. Хотя по факту он как раз ЗАБИРАЕТ работу, забирает результаты вашего труда! Осуществляет эксплуатацию работника (эксплуатация есть присвоение результатов чужого труда). Вы работаете на человека, приносите ему выгоду и прибыль, но в дискурсе он для вас оказывается еще каким-то “дателем”! Хотя даёте как раз вы, а не он.

И такого очень много вокруг нас. “Гарант Конституции”, “страж правопорядка”, “исправительное учреждение”, “глава семьи”…
Иногда смыслы, укрепляющие угнетение, приходят из глубины веков, и уже непонятно, кто их установил. А иногда, как “правоохранитель”, продвигаются власть имущими намеренно и целенаправленно.

“Правоверно ли утверждать, что поступки инкубов и суккубов в равной степени свойственны всем нечистым духам? Некоторыми дается положительный ответ на этот вопрос, так как в противном случае пришлось бы признать у них известный порядок.

Доказательства:

1) Как с понятием добра связано понятие меры и порядка, так и с понятием зла связано представление о беспорядке (смотри Августина «О природе добра»). У добрых ангелов нет никакого беспорядка. Следовательно, у злых духов не может быть порядка.

[…]

4) Там, где нет покорности и послушания, все поступают одинаково. У демонов мы не наблюдаем этих качеств.”

Генрых Крамер, “Молат ведзьмаў”.

Бачыце, у сярэдневечных інквізітараў адсутнасць парадку і паслухмянства была сінонімам граху і зла ў чыстым выглядзе. Можа, не дарма некаторыя лічаць, што сярэднявечная Еўропа, там, дзе ўладарыла каталіцкая царква, была першым правобразам таталітарнага грамадства. Дэманізацыю свабоды, стыхійнасці, неўпарадкаванасці ў любых праявах мы можам лёгка знайсці і ў ва ўсялякіх Гітлераў, Сталінаў і Лукашэнак.

Учора на прыёме МЗС Уладзімір Макей сказаў словы, якія вокамгненна разляцеліся па СМІ: «Думаю, каждый из нас должен взять на себя обязательства ходить чаще в вышиванке и говорить на родном белорусском языке». Здаецца, у гэты раз у сацсетках ужо не было такога прыступу шалёнага шчасця з нагоды гэтага выказвання (хаця можа я проста дрэнна глядзеў). Аднак яно ўсё роўна не выпадковае і вось чаму: перамовы з Расіяй ідуць вельмі кепска. Спансаваць Лукашэнку Пуцін болей не хоча. Больш за тое, патрабуе глыбокай, па самыя вусы, інтэграцыі. У гэтым выпадку лагічна выкатваць сваю звычную зброю: пагрозу беларусізавацца і сыходу на захад. Адсюль і шпілька на адрас Пуціна на закрыцці Еўрапейскіх гульняў: «Нашая краіна не стварае пагрозаў для суседзяў», адсюль і беларускасць Макея навідавоку ў цэлага дыпламатычнага пулу.

Вы ж не верыце, што Макей сказаў гэтыя словы «ад сябе»? У чыноўнікаў такога ўзроўню амаль ніколі не бывае ўласных перакананняў. Асабліва ў аўтарытарных краінах.

Аднак гэтае выказванне, бадай, сведчыць аб яшчэ адной з’яве (і тут я канешне буду не першы, хто гэта вынайшаў): наяўнасці ва ўладнай вярхушцы як мінімум двух выразных лагераў, адзін я якіх усё ірвецца ўзяць на ўзбраенне нацыянальную сімволіку і рыторыку, а другі посціць тэксты пра геяў на сайце дзяржустановаў і апранаецца ў касцюмы НКУС на 9 траўня. Між гэтымі двума лагерамі ідзе схаваная барацьба за абранне шляху развіцця краіны.

Умоўна саўковы лагер – за жорсткую лінію ў дачыненні да палітычнай апазіцыі, максімальнае збліжэнне з Расіяй, пакіданне маёмасці ў руках дзяржавы (лічы – наменклатуры, іхніх сябраў і сваякоў). Другі бок, ўмоўна праеўрапейскі, відавочна, быў бы не супраць прыватызацыі, бо разлічвае паймець профіт ад перадачы маёмасці замежным інвестарам. І таму разумее, што нармальные капіталісты пайдуць у краіну толькі калі надаць ёй адпаведны еўрапейскі лоск: без усёй гэтай НКУС-аўска-саўковай жэсці, смяротнага пакарання і мясілава на вуліцах кожныя 5-7 год. А таксама – што немалаважна – “праеўрапейсія” хочуць заручыцца сімпатыямі пэўнай часткай грамадзянскай супольнасці. Апошняе, трэба адзначыць, у іх атрымоўваецца ўжо зараз.

Не буду спекуляваць, хто з чыноўнікаў знаходзіцца ў якім лагеры, бо не валодаю інфармацыяй. Але наяўнасць пэўнага расколу – навідавоку.

То бок мы бачым дзве групы людзей ва ўладзе, з фундаментальна рознымі эканамічнымі і інтарэсамі і невялічкай розніцай у менталітэце. Спяшаюся вас заверыць, аднак, што абодва гэтых лагеры сходзяцца як мінімум у трох рэчах:

1. Народ ні ў якім разе нельга дапускаць да ўлады.
2. Усе багацці краіны мусяць належаць невялікай групе насельніцтва.
3. Палітычны кантроль перадусім. Незадаволеныя мусяць закрыць рот ці сядзець у турмах.

Пра гэта трэба ўзгадваць кожны раз, калі раптам чарговы чыноўнік пачынае весці сябе надта нацыянальна і па-еўрапейску.

Аліенацыя (рус. “отчуждение”) – сацыяльна-псіхалагічны працэс, калі чалавек перастае адчуваць сябе і іншых людзей часткай навакольнага свету, аддаляецца ад іх, рушыць з імі ўсялякія натуральныя сувязі і ўспрымае іх як абасобленыя аб’екты.
Прытым аліенацыя амаль заўседы распаўсюджваецца і на самога сябе. Чалавек і сябе ўспрымае як функцыянал. Але не як паўнавартасную асобу, арганічную частку сусвету.

Адным з наступстваў аліенацыі і ў пэўнай ступені – сінонімам, з’яўляецца аб’ектывацыя. Зараз гэтае слова выкарыстоўваецца амаль выключна ў какнтэксце сэксуаььнай аб’ектывацыі жанчын. Аднак насамрэч гэта панятак куды шырэйшы. Аб’ектывацыя – гэта калі чалавек успрымае іншых людзей не як роўных сабе істотаў ва ўсей сукупнасці іх складанасці, а як сродкі для дасягення сваіх мэтаў, як аб’екты для свайго ўздзеяння.

Даволі частае пытанне.

Простага адказу няма. Залежыць ад таго, што вы разумееце пад уладай.

Калі ўлада гэта кіраванне напрамкам развіцця грамадства і ягонымі надзённымі справамі – так, пры анархізме будзе ўлада.

Калі арганізаванае панаванне меншасці над большасцю – не, пры анархізме не будзе ўлады.

Увогуле прастытуцыю, як і пытанне абортаў, я адношу да шэрагу шматскладных маральных дылем. Гэта такія складаныя пытанні, дзе сутыкаюцца самыя базавыя чалавечыя патрэбы. Ад таго кожны бок абараняе сваю пазіцыю з такой шалёнай стойкасцю – бо яна яму, сапраўды, баліць.

Доўга разважаў і я: перш за ўсе з пазіцыі справядлівасці і сацыяльных\біялагічных прычын прастытуцыі.

Найперш варта прызнаць, прастытуцыя – зло. Як і любая наёмная праца. Гэта есць нішто іншае, як здача свайго цела ў арэнду іншаму чалавеку для карыстання. Аднак у прастытуцыі ёсць яшчэ і маральны аспект. Паколькі сэкс у прынцыпе, ад прыроды, есць праява чалавечых пачуццяў і любові, то здаючы сваё цела ў арэнду, чалавек прафаніруе любоў як такую, як бы імітуе пачуцці. Гандлюе нечым інтымным і сакральным.

Адсюль і расце пагардлівае стаўленне да прастытуцыі як прафесіі. Таму прастытутка гэта абраза (у футбольных фанатаў так, напрыклад, называюць людзей, якія заўзелі спачатку за адзін клуб, потым за другі). Вы ж не станеце паважаць чалавека, які з вамі сябруе, пакуль у вас есць грошы? Альбо кажа вам кампліменты згодна з тарыфнай сеткай?

Гэта яшчэ адна прычына, чаму прастытуцыя – кепская з’ява, якая вядзе да маральнай дэградацыі перш за ўсе саміх прастытутак.

Аднак давайце паглядзім праўдзе ў вочы: назавіце мне хоць адну дзяржаву, дзе прастытуцыя была б пераможаная. Наколькі я ведаю, такіх няма. Пакуль ёсць грошы і маёмасная няроўнасць, заўсёды будзе прапанова – жанчыны, гатовыя прадаць сябе дзеля набыцця прэстыжных рэчаў, альбо з-за галечы. І будзе попыт: мужчыны, якія разглядаюць жанчыну як тавар для задавальнення сваіх патрэбаў, і мужчыны, якія не могуць атрымаць сэкс, паколькі недастаткова прывабныя для жанчын.

Жанчыны любяць разважаць пра псіхалагічныя і сацыяльныя прычыны, якія штурхаюць жанчын на прастытуцыю. Аднак калі задаецца пытанне “А якія прычыны штурхаюць мужчын карыстацца паслугамі прастытутак?”, замаўкаюць. Якая розніца? Альбо даюць універсальны адказ: “патрыярхат!”.

Рэчаіснасць нашмат складанейшая. Выкажу здагадку, падмацаваную жыццёвыі назіраннямі, што большасць мужчын, якія здымаюць прастытутак гэта тыя, хто не можа атрымаць сэкс забесплатна: сарамлівыя, маўклівыя, непапулярныя ў кампаніях, інтраверты і г.д. І большасць – упэўнены – небагатыя. Бо калі ў цябе шмат грошай то табе не трэба заказваць прастытутак, з жаночай увагай у цябе і так усё будзе ок. У мяне есць некалькі знаёмых: звычайных хлопцаў 25-30 год, фізічна нармальных, без яркавыражаных заганаў, не дуракоў, не адмарозкаў, адукаваных, разумных, у якіх не было дзяўчын… па 7-10 год. Прычына простая: яны нідзе не тусуюцца, не ўмеюць знаёміцца, не ўпэўненыя ў сабе. Карацей не маюць неабходных сацыяльных навыкаў для таго, каб атрымаць сэкс. Ведаеце, мне вельмі цяжка асудзіць іх за тое што яны для задавальнення сваіх базавых патрэбаў скарыстаюцца паслугамі прастытутак.

А згодна са шведскай мадэллю іх трэба караць – штрафаваць ці саджаць у турму? І як там у шведскай мадэлі з пакараннем жанчын, якія карыстаюцца паслугамі прастытутаў?

І яшчэ пра крывадушнасць любых спробаў паставіць прастытуцыю па-за законам. Канешне, можна забараніць сайты інтым-паслуг і ганяць дзяўчын, якія стаяць на панэлі, як і іх кліентаў. Але, прабачце, калі дзяўчына гатовая спаць з хлопцам, які купіць ёй некалькі кактэйляў у клубе? А калі дзяўчына прасейвае ўхажораў праз фінансавае сіта? А калі ў адкрытую кажа «Я не буду сустракацца з мужчынай які зарабляе менш чым … у месяц»? А такімі таварна-рынкавымі адносінамі прапітанае ЎСЁ нашае грамадства, уся культура. Гэта адбываецца паўсюдна. Не лічу перабольшваннем сказаць, што фармат “сэкс за грошы” гэта стандарт адносінаў мужчынаў і жанчынаў у сённяшнім грамадстве. Проста ён прысыпаны сацыяльнымі нормамі і рытуаламі, і таму выглядае нормай. Жанчыны абіраюць сэксуальны аб’ект па статусу (ранг у грамадстве+грошы), мужчыны – па знешніх прыкметах (прыгажосць+маладосць). На гэта ёсць глыбінныя біялагічныя і сацыяльныя перадумовы, якія ніякім законам не адменіш.

Гэта не форма прастытуцыі? І што, ў Швецыі гэтага няма? Ніколі ў жыцці не паверу. Дык як гэта яны адну прастытуцыю забараняюць а іншая квітнее – ледзь прыкрытая сацыяльнымі рытуаламі?

Яшчэ, спадарыні феміністкі могуць у мяне ў чарговы раз кінуць камянямі але я НЕ ВЕРУ ў тое што прастытуцыя гэта заўсёды гвалт над жанчынамі, і ў створаны вобраз “няшчаснай жанчыны-прастытуткі, якую на такую працу штурхнулі сацыяльныя ўмовы і патрыярхат”. Зноў жа, гэта калі казаць пра нашыя ўмовы, а не пра краіны трэцяга свету, дзе і сэксуальная рабства і іншы трэш адбываецца. Аднак у краінах Еўропы такі вобраз не адпавядае рэчаіснасці. Пераважная большасць жанчын займаецца прастытуцыяй не таму што ім няма чаго есці, ці няма дзе жыць, а таму што для іх гэта самы хуткі і адносна лёгкі метад заробку. Вучыцца не трэба, аплата адразу па факце, узровень аплаты працы – непараўнальны з іншымі наёмнымі працоўнымі. Хуткія грошы. Чаму б не?

І ў гэтых умовах пакуль я сапраўды бачу легалізацыю меншым злом. Яна, прынамсі, дае жанчынам на гэтай прафесіі мінімальныя прававыя і сацыяльныя гарантыі.

Мне даводзілася сустракацца з прастытуткамі ўжывую, а таксама чуць апавяданні іх сяброў\знаёмых. Ні адна з іх не стала такой таму што не было што есці. Яны займаюцца сэксам за грошы, бо хочацца фірмовыя майткі вядомага брэнду, новы смартфон і вандроўку ў Эміраты. І яны іх атрымоўваюць. Вы хочаце каб я такога чалавека палічыў “ахвярай”? Сур’ёзна? У кожнага чалавека есць права на свядомы выбар. І калі яны зрабілі свой выбар у бок такога заробку, я не лічу што дапушчальна прысвойваць ім статус ахвяр нейкага ўяўнага “патрыярхату”. І тым больш – прысвойваць іхнім кліентам статус злачынцаў.

Таму для мяне прастытуцыя гэта хутчэй пытання маралі. Маралі капіталістычнага грамадства, дзе ўсё купляецца і ўсе прадаецца (у тым ліку чужыя целы і сурагат любові). І гэтая агідная з’ява будзе пераможаная толькі тады, калі будзе пераможаны культ грошай і інстытут наёмнай працы. Да гэтага ж, колькі не змагайся і не крыміналізуй\легалізуй – нічога не зменіцца.